دكتر غلامحسين مصاحب(1358-1289) در خانواده‌اي فرهنگي، با پيشينه‌ي خدمات فرهنگي و اجتماعي 300 ساله، در شهرستان نايين، در استان اصفهان، به دنيا آمد. برخي از نياكان او از جمله‌ي بزرگان دانش و ادب بودند و از جمله ملامصاحب كه در عصر شاه عباس مي‌زيست و شاعري بنام بود و نياي پدري او مرحوم ملاميرزا محمد كه از بزرگان علم و دين بود و مقبره‌اش در تخت فولاد اصفهان زيارتگاه است. همين طور مرحوم حاج ميرزا غلام‌علي خوشنويس كه در خوشنويسي و زبان فارسي و عربي سرآمد عصر خود بود و شعرهاي زيادي به زبان عربي و نيز كتاب‌هايي به اين زبان دارد كه معروف‌ترين آن‌ها الفيه اوست كه در آن همه‌ي دستورهاي صرف و نحو عربي را در هزار بيت آورده و هم چنين مرحوم عبرت مصاحبي نائيني كه در شعر و عرفان مقام بالايي داشته است

مرحوم دكتر مصاحب تحصيلات خود را در ايران، فرانسه و انگلستان گذراند و موفق به دريافت درجه‌ي دكتري در رياضيات به سال 1327 از دانشگاه كمبريج شد و رساله‌ي پايان تحصيل وي نيز در جلد ششم مجله‌ي انجمن فلسفه‌ي كمبريج در سال 1950 به چاپ رسيد. او داراي هوش و استعداد كم نظيري بود، چنان كه در تمام دوران تحصيلات ابتدايي و متوسطه، هرسال دوكلاس را با هم به پايان مي‌رساند و در 16 سالگي، دوره‌ي دوم متوسطه را با معدلي بيش از نوزده تمام كرد. در روز جشن سالانه كه وي نطقي درباره‌ي اعتماد به نفس ايراد كرد، وزير معارف وقت نه تنها او را شاگرد اول تهران بلكه شاگرد اول ايران معرفي كرد و وي به اخذ مدال درجه‌ي اول علمي نائل شد.

گرچه رشته‌ي تحصيل و پژوهشي اصلي ايشان، رياضيات بود، ولي وسعت اطلاعات او در علوم قديم و جديد كم‌نظير بود. او زبان‌هاي فارسي، عربي، فرانسوي و انگليسي را در حد كمال مي‌دانست و با زبان آلماني هم به اندازه‌ي رفع نياز و درك كتاب‌هاي رياضيات و فيزيك آشنا بود. در علوم معقول و منقول و علوم عربي هم تبحر و تحصيلات عميق داشت به طوري كه از سوي مرجع وقت شيعيان به دريافت درجه‌ي اجتهاد مفتخر گرديد.

دكتر مصاحب از سال 1306 به خدمت وزارت معارف درآمد و در مشاغل رئيس كل تعليمات عاليه، مدير كل فني و معاون فني وزارتخانه انجام وظيفه كرد، ولي هيچ گاه اين مشاغل را جدي نگرفت و به دنبال مناصب دنيايي نرفت. در آغاز آن دوران، به مسايل اجتماعي و سياسي هم گوشه‌ي چشمي داشت و مدتي روزنامه‌اي منتشر كرد، اما به زودي از اين كار منصرف شد و يكسره به كارهاي علمي پرداخت. هرچند در هنگام اشتغال به امور اداري هم لحظه‌اي از پژوهش و مطالعه غافل نبود.

مصاحب در ميان استادان و بزرگان و پژوهشگران مشار بالبنان بود و بعد از فوت وي دانشمندان و استادان دانشگاه، كانون نويسندگان و مجله‌هاي معتبر و وزين او را استاد علامه، آزاده، دانشمند بي‌نظير، دانشمند جميع‌الجهات، پدر رياضيات جديد در ايران و نظاير اين‌‌ها توصيف كردند. در حقيقت مي‌‌توان گفت كه شخصيت علمي دكتر مصاحب عين خود او، و ذات او عين شخصيت علمي‌اش بود. مردي كه در عين تحصيل در رشته‌‌ي رياضي، در فرهنگ فارسي هم مطالعه‌‌ي جدي داشت و در مدت 69 سال عمر پربركتش، بر اثر زيادي معلومات و احاطه بر علوم قديم و جديد و دقت و موشكافي دركار، آثار علمي‌اش ، حتي آن‌ها كه مربوط به دوران جواني اوست ، هنوز كم‌نظير است.

ايشان نخستين كسي بود كه منطق صورت را به معني جديد، يعني منطق رياضي را وارد فضاي فكري ايران كرد. آثاري كه در مباحث آناليز رياضي و تئوري اعداد و منطق صورت دارد، ازجهت جامعيت و حسن تأليف و سهل و ممتنع بودن شاهكار است . اما آن چه كه شخصيت مرحوم دكتر مصاحب را ممتاز و مشخص مي‌ساختف يكي دقت و وسواس در كار پژوهش بود كه حدس و گمان و تخمين و تقريب را در آن راه نمي‌داد. نمونه‌ي بارز اين امر كتاب حكيم عمر خيام به عنوان عالم جبر است كه جلوه‌هاي تمرين، روحيه و روش علمي در آن مشهود است.

خدمت او در زمينه‌ي دايره‌المعارف فارسي به‌راستي بزرگ و ستودني بود. ايشان در اين اثر، در زمينه‌ي رسم‌الخط فارسي و ضبط علائم و حروف، صاحب رأي و نظر و ابتكار تازه‌اي بود و روش مخصوصش در وضع لغت‌هاي جديد علمي و ترجمه‌ي اصطلاحات خارجي مشخص است. ابداع حروف " ايرانيك" در فارسي بدين منظور كه به جاي حروف " ايتاليك" در متن‌هاي لاتين قرار گيرد هم از ديگر ابتكارات ايشان است.

در مورد وضع لغت‌هاي جديد در برابر تعبيرها و اصطلاحات خارجي كه به مناسبت احتياج و لزوم ناگزير از به كار بردن آن‌ها بود اسلوب خاصي داشت و سال‌ها بود كه به اتفاق جمعي از بزرگان و ادب‌دوستان هفته‌اي يك روز ، به طور معمول سه شنبه‌ها، جلسه‌اي داشتند و در آن به بحث در مورد اين گونه لغت‌ها مي‌پرداختند كه از جمله نتيجه‌هاي آن كتاب فرهنگ اصطلاحات جغرافيايي است كه در سال 1338 به چاپ رسيد. نام اين مجمع را به شوخي " ضراب‌خانه" گذاشته بودند، و لغت‌هايي را كه مي‌ساختند، "مضروبات" مي‌خواندند.

از جمله كارهاي پرفايده‌ي ايشان، بنيان‌گذاري موسسه‌ي رياضيات در سال 1345 بود كه سهم شاياني در بالا بردن سطح آموزش رياضيات در ايران داشت. هدف او پرورش افرادي بود كه بتوانند به شايستگي رياضيات جديد را در دانشگاه‌ها پياده كنند. شناساندن تئوري اعداد به جامعه‌ي رياضي كشور و نگرش كتاب‌‌هايي تازه و با استانداردهاي جهاني از جمله كارهاي ديگر ايشان است. از اين رو، شايد نابجا نباشد از ايشان به عنوان پدر رياضيات جديد ايران ياد شود.

مهم‌ترين ويژگي اخلاقي دكتر مصاحب، نظم و سخت‌گيري ايشان درباره‌ي انجام كارها بود. ايشان هميشه حدود ساعت سه صبح بيدار مي شدند و به مطالعه و نوشتن مي‌پرداختند و تا ساعت پنج و نيم كار مي‌كردند. سپس حمام مي‌كردند، لباس مي‌پوشيدند و بين ساعت شش تا شش و نيم جلوي دانشسرا بودند. حتي گاهي زودتر از نگهبان‌ها مي‌رسيدند و منتظر مي‌ماندند تا در باز شود. ساعت 12 به منزل بازمي‌گشتند و پس از خوردن نهار، مدتي استراحت مي‌كردند. اين پركاري و مطالعه‌ي فراوان باعث مي‌شد كه گاهي همسرشان به ايشان بگويند : اين كتاب را از جلوي صورتتان كنار ببريد تا من چهره‌ي شما را فراموش نكنم!

دكتر غلامحسين مصاحب در سال 1289شمسي در تهران ديده به جهان گشود خانواده او همگي اهل علم ودانش بودند پدر بزرگش مرحوم ميرزا غلامعلي مصاحب به چندين هنر از جمله شاعري و خوشنويسي آراسته بود و در زبان عربي فارسي ورزيده . پدرش مرحوم دكتر محمدخان طبيبي حاذق و مادرش شاعري با ذوق و نكته سنج بود پدر و مادر تمام كوششان اين بود كه فرزندان فرهيخته تحويل جامعه بدهند كه خوشبختانه اين كوشش به ثمر نشست وهمه فرزندانشان (دكتر غلامحسين ،دكتر محمود ،دكتر اشرف الملوك ،دكتر شمس الملوك )به زيور علم ودانش آراسته شدند اما غلامحسين در اين ميان نمونه اي والا شد .اودر كار علمي وهر كاري ديگر وسواس فراوان داشت و مي خواست اين دقت و وسواس را كه لازمه ي كار هاي علمي است به ديگران سرايت دهد ودر هر مورد تا به يقين نميرسيد از پاي نمي نشست او به علم ،كتاب و خانواده و وطن عشق مي ورزيد در سايه  هوش و استعداد سرشار در شانزده سالگي دوره دبيرستان را به پايان رساند و شاگرد اول تهران شد و در جشني كه به همين مناسبت برگزار شد مصاحب در باب اعتماد به نفس سخنراني كرد و وزير معارف آن زمان با شنيدن اين سخنراني مصاحب را شاگرد نمونه ايران معرفي كرد و گفت : مردي در راه است كه مي توان به او اميد فراوان داشت . مصاحب در هجده سالگي به استخدام وزارت معارف درآمد و مدتي رياست تعليمات عاليه را در آن وزارت خانه عهده دار بود .ولي پس از مدتي لز كار كناره گرفت و تحصيلات خود را در فرانسه و انگلستان ادامه داد و در سال 1327 دوره دكتراي رياضيات خود را در دانشگاه كمبريج انگلستان به  پايان برد و در همان سال به عضويت انجمن رياضي دانان لندن وانجمن فلسفه كمبريج درآمد .

در انگلستان شاگرد خاص برتراند راسل رياضيدان و فيلسوف نامدار انگلستان بود (كلاس عام راسل پانصد دانشجو وكلاس خاص او پنج دانشجو داشت كه از بين دانشجوياني كه از سراسر دنيا براي ادامه تحصيل به انگلستان مي آمدند اين پنج نفر را انتخاب مي كرد تا رسالت انتقال علم را به آنان بسپارد مصاحب يكي از آن پنج نفر بود )دكتر غلامحسين مصاحب در سال 1345 مؤسسه ي رياضيات را در دانشسراي عالي تهران بر پا كرد كه در ترويج رياضيات جديد در ايران گامي بسيار ارزنده بود و به سبب كوشش هاي بسيار او در باب ترويج رياضيات جديد در ايران او را پدر رياضيات جديد در ايران ميدانند . او در سال 1309و 1310 مجله رياضيات عالي و مقدماتي را منتشر كرد و در سال 1317جبر و مقابله خيام را از عربي به فارسي برگرداند و براي اولين بار مقام علمي خيام را در رياضيات به مردم شناساند . در سال 1324روزنامه سياسي برق را منتشر كرد و مقالات سياسي اجتماعي و انتقادي خود را در آن مي نوشت او به فرهنگ ايران زمين و به زبان فارسي عشق مي ورزيد وشايد همين عشق موجب گرديد تا مصاحب دايره المعارف فارسي را تهيه و منتشر كند او هفته اي يكبار از شخصيت هايي چون احمد آرام ،صفي اصفيا ،حسين گل گلاب و برادرش محمود مصاحب دعوت مي كرد تا در خانه او جمع شوند و براي واژه هاي علمي معادل بيابند مرحوم دكتر مصاحب داراي پنج فرزند بود كه همه عالم ودانشمند بودند و تا آخرين فرزند او ديپلم نگرفت تلويزيون به خانه او راه نيافت دكتر مصاحب در سپيده دم مهر ماه سال 1358 در حالي كه آخرين صفحه كتاب عظيم تئوري مقدماتي اعداد را كه از چاپخانه گرفته بود غلط گيري مي كرد سكته كرد و جان به جان آفرين تسليم كرد .روانش شاد

یکی از شاهکارهای مهم خشتی نایین را می توان بنای کهنسال یخچال دانست  این بنا همچنان که از نام آن استنباط می شود جهت نگهداری یخ بوده است به این صورت که در فصل سرد از ریختن برف و آب در داخل مخزن آن جهت انباشته شدن یخ ازآن استفاده می گردید

به صورتی که روزانه مقداری آب و یا برف در داخل آن ریخته و بر اثر هوای سرد و محل مناسب آن این آب یخ زده و در روز بعد دوباره مقدار دیگری آب جهت یخ زدن مجدد در آن ریخته تا زمانی که مخزن از آن یخ برگردد جهت جلو گیری از آب شدن یخ یک پوشش کاه بر روی آن می ریختند

در کنار مخزن نیز دیوارهایی جهت سایه انداختن بر روی مخزن و جلو گیری از نور شدید آفتاب بر روی مخزن در کناره هاب مخزن کشیده شده است

محله تاريخی محمديه در فاصله 2 کيلومتری شهر نائين واقع شده است .قدمت اين محله را به دوره پيش از اسلام ذکر می کنند و وجه تسميه آن را نيز گرويدن ساکنان آن به دين محمد (ص ) می دانند. محله محمديه با اينکه در قديم وسعت وسکنه چندان زيادی نداشته ولی دارای شاخصه های بسيار مهمی از تمدن و پيشرفت از لحاظ فرهنگی و اقتصادی بوده است . نمونه ای از اين شاخصه ها آثار تاريخی بسيار نفيسی است که اين محله در دل خود جای داده است از جمله مهمترين آثار تاريخی اين محل می توان به موارد ذيل اشاره نمود   کارگاههای عبابافی محمديه مسجد جامع محمديه مسجد سرکوچه محمديه آسياب آّبی قلعه تاريخی محمديه

رييس اداره منابع طبيعي و آبخيزداري شهرستان نايين گفت: بر اساس مطالعات تفصيلي و اجرايي بند خاكي كليزه محمديه با اعتباری بالغ بر ۳میلیارد و ۵۰۰ میلیون ریال در محل جدید احداث می شود.

                         محمديه خاستگاه علما

 پيشينه تاريخي محمديه ،سبقت در اسلام پذيري و روحيه حق جويي مردمي كه در اين قريه زندگي مي كرده اند زمينه را براي پرورش انسانهاي فرهيخته مهيا نموده است . اين انسانهاي مومن هر كدام به وسع خود در اعتلاي فرهنگ اسلامي كوشا و در راه تحقق اهداف مقدس و خير خواهانه ايثار و گذشت داشته اند .از خانواده هاي متنعم و شريف و اوساط و ضعيف هر كس به نحوي سعي داشته در ميدان غيرت و همت گوي سبقت ربوده ايفاگر نقش ماندگاري باشد.يكي با ساخت آب انبار و مسجد يكي با ساخت حمام و حسينيه و ديگري با داير كردن مدرس و كتابخانه يادگاري از خود به جاي گذاشته است . تربيت فرزندان صالح از آرزوهاي هر انسان مؤمني بوده از اين رو خانواده هايي از ديرباز تا كنون در راستاي اعمال صالح خود سعي بليغ داشته اند ولو به قيمت رنج تن ،روح و روان فرزندان خود را با علم و دانش عجين ساخته آنها را به درجاتي از مراتب علم و دانش برسانند كه بعضا مايه سرافرازي ملت غيور ايران شده اند .

ت‍اسي به اين قله هاي دانش و بينش موجب تلاش جمع كثيري از مردم محمديه براي تحصيل علم و دانش بوده است . تا قبل از رسميت يافتن تحصيلات آكادميك و شروع فعاليت دبستان عبرت محمديه بازار مكتب خانه در محمديه داغ و پر رونق بوده مقدمات علم را تشنگان معرفت از محمديه و اطراف از اين آبشخور چشيده و براي تكميل دانش خود رهسپار حوزه ها و ديگر مدارس شهرها مي شدند.علمايي كه از اين راه به مراحل ،مراتب و مقامي شامخ رسيده اند هر يك در جاي خود ذكر كردني و قابل ستايشند و اما در اين فرصت بنا داريم از يكي از بزرگاني كه در راه بسط و گسترش فرهنگ ديني سالياني چند همت گمارده متجاوز از نيم قرن در برپايي كتابخانه عمومي محله پادرخت زحمت ها كشيده اند يادي داشته باشيم .

حجت الاسلام حاج سيد ولي ا... موسي كاظمي فرزند مير طاووس متولد سال 1307 ، درسال 1343 هجري شمسي اقدام به تاسيس كتابخانه اي جنب مسجد سيد محمديه نموده با سرمايه شخصي و اعانات افراد فرهنگ دوست به خريد كتب ارزنده مبادرت كردند به طور مستمر پيگير كار مي بودند تا سال 1356 كه جمعي از جوانان انقلابي محل ، او را ياري كرده كتاب هاي ويژه كودكان و نوجوانان را به جمع كتب معتبر ديني ،مذهبي افزوده كتابخانه را محفل جوانان و نوجوانان كردند.

با افزوده شدن كتاب و استقبال علاقه مندان به آگاهي و بينش گنجايش مخزن و مجلس تكافوي آن مشتاقان نمي نمود .در اين بين فكر گسترش حسينيه پادرخت كه در مجاورت مسجد سيد حدود دويست سال قبل توسط حاج استاد حسن بنا شده بود ذهن متولي حسينيه را به خود مشغول كرد و با تخريب كتابخانه مدتي مردم را از همين نعمت موجود محروم گردانيد وقتي شبستان حسينيه مرمت شد با ترغيب اهالي و خيري از فرزندان اين ديار – حاج حسين توكلي محمدي – منزل مرحوم حاج سيد حسين جعفريان را خريداري كرده و قصد توسعه صحن را نمودند و در راستاي تحقق اين هدف حاج محمد علي مختاريان نيز خانه پدري را وقف اين كار كردند و مصمم شدند سالني چند منظوره را احداث نمايند كه مردم بتوانند در طول سال تمام آيين و مراسم خود را اعم از تهنيه و تعزيه در اين مكان برپا دارند.

ازجمله اقدام مفيدي كه صورت گرفت اختصاص طبقه فوقاني مجتمع فرهنگي كوثر به كتابخانه عمومي محل بود. جاي بسيار شكر و سپاس است كه امروزه مسؤولين محترم اداره فرهنگ و ارشاد اسلامي نايين بذل عنايت كرده با همت فرهنگ دوستان محل از جمله مرحوم سيد محمد موسي كاظمي كانون فرهنگي هنري هدايت را تشكيل و راه روشن حجت الاسلام والمسلمين حاج آقا ولي ا.. موسي كاظمي را در اداره كانون و كتابخانه ادامه مي دهند. زحمات حجت الاسلام والمسلمين حاج آقا ولي ا.. موسي كاظمي جايگاه ويژه ايشان را در محمديه به ثبت رساند همانگونه كه شخصيت هاي روحاني ديگر مثل مرحوم ملا آقا حاج چاووش ،ملا مير تقي وحجت الاسلام والمسلمين حاج ملا هاشم فقيهي محمدي با داير كردن مكتب خانه و تربيت فرزندان اين ديار نام نيك از خود به جاي گذارده اند و علماي ديگر كه از اين محل برخاسته اند در ساير بلاد منشا خير و بركت شده اند .مرحومان حاج سيد جلال موسي كاظمي فرزند جعفر و حاج سيد حسن موسي كاظمي در تهران و مرحوم حاج سيد حسن شريفيان در جهرم از زمره آن بزرگمردان بوده اند روحشان شاد باد
از آنجا كه در اين بخش مقاله فقط به بزرگاني اشاره شد كه تعليم يافته مكتب خانه ها و مدارس قديم بوده اند ،ذيلا تاثير فكر و انديشه و هنرشان را در سرودن اشعار مراثي و برگزاري آيين و مراسم سوگواري ابا عبدا.... حسين (ع) در اين قريه به اختصار باز مي گوييم.

1-مراسم نخل آرايي وآماده سازي محيط ووسايل براي عزاداري سالارشهيدان
چندروز قبل ازماه محرم نخل بندان يا نخل آرايان كه اكثراازافرادسادات وسالخوردگان ومومن ومورد احترام مردم مي باشند اقدام به تنظيف وتزيين نخل با پارچه هاي مشكي ورنگي مي نمايند(نخل درحقيقت نماد تابوت شهيدان است ونخل گردانان درحمل نخل زبان حالشان اين است كه اگر ما دركربلا نبوديم تا جسم پاك شهيدان را تشيع كنيم اكنون به طور نمادين با احترام هرچه بيشتر آن شهيدان سرافراز را تشيع مي كنيم)
2

-مراسم دهل زني ويا امام :درشب هاي ماه محرم وصفر قبل از شروع مراسم بازدن دهل وگفتن يا امام و حسين يا حسينم و...ودهل زدن درمعابر شروع مجلس عزاداري وروضه خواني را به مردم محل اطلاع مي دهند.

3-چاووشي : درابتداي شروع مراسم عزاداري ومجالس روضه خواني با چاووشي خواني كه اغلب اشعاري در مصائب اهل بيت عصمت .وطهارت آغاز مراسم را اعلام نموده كه بلا فاصله بعد از چاووشي خواني مراسم عزاداري آغاز مي گردد.

4-جوش گرفتن:دربعضي از شب ها وروزهاي خاصي مانند تاسوعا وعاشورا وشب هاي جمعه ويا قبل ازحركت دسته عزاداري ،عزاداران با حلقه زدن درمحوطه حسينيه وزدن دهل با سبكي خاص وهم اهنگ با اشعاري كه درمظلوميت ومصايب سالار شهيدان خوانده مي شود اقدام به عزاداري وجوش وخروش مي نمايند ودرپايان به لعن ونفرين كردن بر يزيد ويزيديان وعاملان وقاتلان سالار شهيدان ويارانش مراسم جوش گرفتن به پايان مي رسد.
5-سنگ زني يا جيغ جيغه كوبي :اين آيين عاشورايي كه گويا بر گرفته از نحوه عزاداري جن و انس بر اشرف اولاد آدم است ؛ با استفاده از مهره هاي چوبي به اندازه قطعه سنگي كه در دست جا بگيرد و با خواندن اشعار و آهنگ متفاوت با نوحه هاي سينه زني و زنجير زني انجام مي شود و در حالت يك ضرب ،دوضرب و سه ضرب اشعاري خوانده و اجرا مي شود .

با تشكر از آقايان حاج احمد گرگان محمدي و حاج محمد علي مختاريان كه ما را در تهيه اين گزارش ياري نمودند. 
 منبع :ویژه نامه قدس نایین

نائين در منطقه اي بياباني و كويري واقع شده است. بطوري كه خشكسالي هاي ادواري و خشونت هاي آب و هواي و شرايط بسيار نامناسب جغرافيايي در طول قرنها تاريخ اين شهر تاثير لازم را برچهره آن گذاشته است. نائين هيچگاه چشمه هاي جوشان و كوه هاي سر به فلك كشيده نداشته است. همچنانكه هرگز بارانهاي طولاني و به موقع كام خشك زمين شوره زارش را تر نكرده است. امادر گذر زمان، نائيني هاي سخت كوش و پر تلاش با اتكا به لطف بي دريغ الهي و برخورداري از اراده اي پولادين ((.. به دنيايي مادي ورفاه دنيوي پشت نموده و با تحمل درد ورنج و سختي و پايداري در مقابل مشكلات و نابساماني ها و گذر از خارها جانگزا به قله معرفت دست يافته و تشنگان دانش را به بوستان فضيلت نويد داده و مشتاقان حكمت را به بزم خويش فرا خوانده اند...)) فرماني كه مرحوم بلاغي در كتاب تاريخ نائين آورده و مربوط به سال 700 هجري است بيانگر آمادگي نائين براي گسترش تشيع است. اين فرمان مشخص ميكند شخصي كه در اين براي خطابت مسجد جامع نائين اعزام شده از سادات شيعه  بوده است. بهر حال، نائين با اين سابقه ديني و فرهنگي و علمي از دير باز فر هيختگان و انديشمنداني داشته كه برخي ازآنان درزمره نام آوران علم و ادب و عرفان و شعر و خوشنويسي و طب و ساير رشته هاي هنر و فرهنگ اسلامي كشورمان به حساب مي آمده اند. به يقين معرفي كامل اين بزرگان معروف خود كتابي جداگانه مي طلبد. بنابراين دراين بخش با معرفي اجمالي برخي از اين بزرگان يادشان را گرامي مي داريم. توضيح اين نكته را نيز ضروري مي داند كه شرح زندگي اين بزرگان به ترتيب حرف الفبا آمده و سعي براين بوده است كه حتي الامكان بزرگان رشته هاي مختلف و مربوط به زمانهاي گوناگون(هرچند مختصر) مورد معرفي قرار گيرند.

نائين در منطقه اي بياباني و كويري واقع شده است. بطوري كه خشكسالي هاي ادواري و خشونت هاي آب و هواي و شرايط بسيار نامناسب جغرافيايي در طول قرنها تاريخ اين شهر تاثير لازم را برچهره آن گذاشته است. نائين هيچگاه چشمه هاي جوشان و كوه هاي سر به فلك كشيده نداشته است. همچنانكه هرگز بارانهاي طولاني و به موقع كام خشك زمين شوره زارش را تر نكرده است. امادر گذر زمان، نائيني هاي سخت كوش و پر تلاش با اتكا به لطف بي دريغ الهي و برخورداري از اراده اي پولادين ((.. به دنيايي مادي ورفاه دنيوي پشت نموده و با تحمل درد ورنج و سختي و پايداري در مقابل مشكلات و نابساماني ها و گذر از خارها جانگزا به قله معرفت دست يافته و تشنگان دانش را به بوستان فضيلت نويد داده و مشتاقان حكمت را به بزم خويش فرا خوانده اند...)) فرماني كه مرحوم بلاغي در كتاب تاريخ نائين آورده و مربوط به سال 700 هجري است بيانگر آمادگي نائين براي گسترش تشيع است. اين فرمان مشخص ميكند شخصي كه در اين براي خطابت مسجد جامع نائين اعزام شده از سادات شيعه  بوده است. بهر حال، نائين با اين سابقه ديني و فرهنگي و علمي از دير باز فر هيختگان و انديشمنداني داشته كه برخي ازآنان درزمره نام آوران علم و ادب و عرفان و شعر و خوشنويسي و طب و ساير رشته هاي هنر و فرهنگ اسلامي كشورمان به حساب مي آمده اند. به يقين معرفي كامل اين بزرگان معروف خود كتابي جداگانه مي طلبد. بنابراين دراين بخش با معرفي اجمالي برخي از اين بزرگان يادشان را گرامي مي داريم. توضيح اين نكته را نيز ضروري مي داند كه شرح زندگي اين بزرگان به ترتيب حرف الفبا آمده و سعي براين بوده است كه حتي الامكان بزرگان رشته هاي مختلف و مربوط به زمانهاي گوناگون(هرچند مختصر) مورد معرفي قرار گيرند.

اين قلعه از معروف ترين بناهاي نايين است كه بالاي كوهي مشرف بر محله زيباي محمديه قرار گرفته است.

قلعه عاشورگاه تقريباَ از تمامي نقاط محمديه و از جاده انارك به نايين نيز ديده مي‌شود. به محض ورود به محمديه نخستين بنايي كه به چشم مي‌خورد قلعه عاشورگاه است. بنا بر موقعيت سوق الجيشي اين قلعه احتمالاَ از آن به عنوان دژ دفاعي استفاده مي‌شده است.
 راهزنان فرهنگي بارها به اين قلعه دستبرد زدند و اشيای عتیقه زيادي از آن به يغما بردند. وجود مجموعه كارگاه هاي سنتي عبا بافي محمديه در مجاور اين قلعه زيبايي آنرا دو چندان نموده است. قدمت اين قلعه را به دوره ي پيش از اسلام تخمين مي‌زنند. با اين همه شكوه قلعه چندان است كه تماشاي آن از تمامي نقاط محمديه روح را بر مي انگيزد.
متاسفانه مدت‌هاست که عوامل طبیعی باعث فرسایس شدید در این بنای تاریخی شده است و همچنان این تخریب آرام ادامه دارد.

روزهای محرم همراه بامراسم عزاداری برای سالار شهیدان در هر دیاری آیین‌های خاص خود را دارد. در محمدیه نایین هم مردم همواره برای هرچه با شکوه‌تر شدن این مراسم گرد آمده و به وسع خود یاد روزهای غم آلود کربلا و آنچه بر آل علی(ع) گذشته را زنده می‌کنند. در اینجا بخشی از این مراسم را بازگو می‌کنیم.

1-مراسم نخل آرايي و آماده سازي محيط و وسايل براي عزاداري

سالار شهيدان

چندروز قبل ازماه محرم نخل بندان يا نخل آرايان كه اكثرا از افراد سادات و سالخوردگان و مومن و مورد احترام مردم مي‌باشند اقدام به تنظيف و تزيين نخل با پارچه‌هاي مشكي و رنگي مي‌نمايند (نخل در حقيقت نماد تابوت شهيدان است و نخل گردانان در حمل نخل زبان حالشان اين است كه اگر ما در كربلا نبوديم تا جسم پاك شهيدان را تشيع كنيم اكنون به طور نمادين  با احترام هرچه بيشتر آن شهيدان سرافراز را  تشيع مي كنيم)

2-مراسم دهل زني و يا امام :در شب‌هاي ماه محرم و صفر قبل از شروع مراسم با زدن دهل و گفتن يا امام و حسين يا حسينم و... و دهل زدن در معابر شروع مجلس عزاداري و روضه خواني را به مردم محل اطلاع می‌دهند.

3-چاووشي: در ابتداي شروع مراسم عزاداري و مجالس روضه خواني با چاووشي خواني كه اغلب اشعاري در مصائب اهل بيت عصمت و طهارت آغاز مراسم را اعلام نموده كه بلافاصله بعد از چاووشي خواني مراسم عزاداري آغاز مي‌گردد.

4-جوش گرفتن: در بعضي از شب‌ها و روزهاي خاصي مانند تاسوعا وعاشورا و شب‌هاي جمعه و يا قبل از حركت دسته عزاداري، عزاداران با حلقه زدن در محوطه حسينيه و زدن دهل با سبكي خاص و هم آهنگ با اشعاري كه در مظلوميت و مصايب سالار شهيدان خوانده مي‌شود اقدام به عزاداري و جوش و خروش مي‌نمايند و در پايان به لعن و نفرين كردن بر يزيد و يزيديان و عاملان و قاتلان سالار شهيدان و يارانش مراسم جوش گرفتن به پايان مي‌رسد.

5-سنگ زني يا جيغ جيغه كوبي: اين آيين عاشورايي كه گويا بر گرفته از نحوه عزاداري جن و انس بر اشرف اولاد آدم است؛ با استفاده از مهره‌هاي چوبي به اندازه قطعه سنگي كه در دست جا بگيرد و با خواندن اشعار و آهنگ متفاوت با نوحه‌هاي سينه زني و زنجير زني انجام مي‌شود و در حالت يك ضرب، دو ضرب و سه ضرب اشعاري خوانده و اجرا مي‌شود.

6-حسين سرور ماست: در مراسم حسين سرور ماست دو نفر كه ترجيحا هم قد و هم سن مي‌باشند در مقابل عده‌اي ديگر از عزادارن در فاصله چند متري از آن‌ها با خواندن اشعاري به صورت مناظره برنامه را شروع و با خواندن  *حسين سرور ماست - امام رهبر ماست * در كربلا شهيد است  – پس خاك بر سر ماست  * زهرا به محشر آيد-  با حوريان سيه پوش * پيراهن حسين را  -  افكنده بر سر دوش * كه مصرع اول را دو نفر اول مي‌گويند و مصرع دوم را جمعي كه مقابل آن‌ها ايستاده‌اند مي‌خوانند و با حالت و حركت خاصي به طرف يك ديگر حركت مي‌كنند و سپس عزادارن دو نفر را در حلقه خود قرار داده و با گفتن حسين حسين و زدن بر سر و صورت خود مراسم به پايان مي‌رسد.

7-مراسم الوداع: در پايان ماه صفر و پس از دو ماه عزاداري در حالي كه عزادارن مراسم زنجير زني و يا جوش گرفتن را اجرا مي‌نمايند، با گفتن الوداع الوداع اي شه كربلا و خواندن اشعاري در خصوص ماه‌هاي محرم و صفر و شهادت امام حسين (ع) و ساير شهداي كربلا و دعا كردن براي تمام كساني كه در اين دو ماه به نحوي در هر چه باشكوه تر برگزار شدن مراسم همكاري داشته اعم از وعاظ ، مداحان ، سينه زنان ، زنجير زنان و ... دعا مي‌كنند و عزاداري ماه‌هاي محرم و صفر با اين مراسم به پايان مي‌رسد.